BOSNA’DA HÜSEYİN KAPTAN İSYANI VE İDAM FERMANI (1832)

Ülkemizde Balkanlar üzerine çalışan çok sayıda araştırmacı, dernek ve federasyon bulunuyor. Ancak bu yapıların çoğuna baktığımızda, Balkan camiasına bilgi aktarabilen ve nitelikli araştırmalar yapabilen kişi sayısının oldukça az olduğunu görüyoruz.

Yaklaşık iki yıldır takip ettiğim “Biz Rumeliyiz Platformu”, Balkanlarla ilgili çeşitli bilgiler paylaşarak bu alanda önemli bir boşluğu dolduruyor diye düşünüyorum. Bu platformun çalışmalarını ilgiyle takip ettiğim için, burada bir köşe açmanın faydalı olacağını düşündüm. Amacım, yaptıkları araştırmaları ve çalışmaları bu köşede paylaşarak, Balkanlardan göç eden insanlarımızın geçmişleriyle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmalarını sağlamak.

Bu doğrultuda bu haber sitesinde köşe açtım, yakında başka bir haber sitesinde de bir köşe açacağım. Böylece Balkan camiasına daha geniş bir bilgi ağı sunmayı hedefliyorum.

BOSNA’DA HÜSEYİN KAPTAN İSYANI VE İDAM FERMANI (1832)

Belge no:

BOA, C..DH..,142_7061 Belge Tarihi: H-29-11-1247 (Miladi 16 Nisan 1832)

Belge Özeti: Başına birtakım haşerat toplayarak isyan edip halkı hükümet aleyhine teşvik eden ve cizye evrakı tevzi eyleyen Hüseyin Kaptan ile avenesinin idam ve izalelerine dair Bosna Valisi ve Klis ve Hersek Mutasarrıfı Mahmud Hamdi Paşa’ya hüküm. g.tt

TAM METİN (GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE):

Hâlâ bağımsız olarak Bosna Valisi ve aynı zamanda Klis ve Hersek sancaklarının mutasarrıfı olan vezirim Mahmud Hamdi Paşa’ya hüküm:

Bir süreden beri Bosna eyaletinde sahte davalarla etrafına birtakım kötü ve aşağılık kimseleri toplayarak devletime isyan ve taşkınlık gösteren, sahte mühürlerle cizye kâğıtları dağıtıp fitne ve fesat içeren evrak yayan Hüseyin Kaptan isimli hainin öldürülmesi ve ortadan kaldırılması, şer‘î fetvaya uygun olarak benim vazifem haline gelmiştir. Bu sebeple üzerine asker sevk edilip devletimin kahredici gücü gösterilmiş ve eyaletin bu eşkıyadan temizlenerek fakir ve zayıf halkın güven ve huzurunun sağlanması gerekmiştir.

Sen ki adı geçen vezirim, öteden beri doğruluğun, hamiyetin, dirayetin ve cesaretin benim katımda bilindiğinden, Bosna eyaleti ile Klis ve Hersek sancakları bundan önce senin hamiyetine verilmişti. Allah’ın yardımıyla eşkıyayı yok etme konusunda gayret göstermen yönünde emir ve iradem çıkmıştır. Sana her türlü yardım yapılacak, ayrıca yanında bulunan süvari, piyade ve topçu birlikleriyle eyalet-i Bosna’ya girmen ve padişah emrimi yerine getirmen için Sadrazam’a emir verilmiştir.

Buna göre sen de vazifene uygun olarak gerekli hazırlıkları yapıp tamamladıktan sonra, Sadrazam’ın emrinde bulunan yardım kuvvetleri, toplar ve mühimmat ile donanarak Şevval ayının sonlarında Priştine tarafına hareket etmen emredilmişti.

Bu defa Serdar-ı Ekrem’den gelen yazıda, Priştine ve Vıçıtırın çevresinde bulunan Lab, Gavlak ve Şame kabilelerinin eşkıyaları, selefin olan vezirim İbrahim Paşa ile Prizren ve Üsküp sancaklarının mutasarrıfları Mahmud ve Yaşar’ın gayretleriyle bastırılarak kontrol altına alınmış, Mitroviçe’deki eşkıya ise kaçmıştır. Senin de doğruca Mitroviçe’ye giderek gerekli tedbirlere girişmen, savaş hazırlıklarını tamamlayıp Baniska kasabasına hareket ederek oradaki eşkıya ile çarpışıp kasabayı ele geçirmen, ayrıca eyaletin kilidi hükmünde olan Yenizar kasabasını da barış yoluyla teslim alman bildirildi.

Her zaman devletime karşı isyan edenlerin dünya ve ahirette kurtuluşları mümkün değildir. Hain Hüseyin Kaptan ve ona uyanların da Allah’ın izniyle kısa zamanda cezalandırılacakları açıktır. Eyalet halkının büyük çoğunluğu timar ve zeamet sahipleri ile kale muhafızlarından oluşmakta ve padişahın nimetiyle geçinmektedir. Diğer halk da devletimin gölgesinde yaşamaktadır. Bu sebeple isteyerek ve rıza ile Hüseyin Kaptan’a uymaları ve hainlik etmeleri mümkün değildir. İçlerinden bazı cahiller isyanda ısrar etseler de devletimin gücünü gördükçe affa ve eman dilemeye mecbur olacakları açıktır.

Padişah gazabı yalnızca Hüseyin Kaptan ve ona yardımda ısrar eden eşkıya hakkındadır. Bunun dışındaki halk için şiddetli bir muameleye razı değilim. Bu sebeple Bosna eyaletine yayımlanıp ilan edilmesi gerekir ki; geçmişteki suçlarından pişmanlık gösterip affa ve eman dileyecek olanların suçları, Allah’ın lütfu olarak bana verilmiş merhamet gereği bağışlanacaktır. Ancak isyanda ısrar edenlerin timar ve zeametleri ellerinden alınacak, başka cezalar da uygulanacaktır.

Bu hususların eyalet halkına bildirilip açıklanması, eyalette gerekli düzenin sağlanması ve hain Hüseyin Kaptan ile adamlarının ortadan kaldırılması gerekir. Fakat kendi halinde olup sonradan pişmanlıkla eman dileyenlere zulüm ve saldırıda bulunulmaması fermanımdır. Bu emir önemli olduğundan tekrar tekrar çıkarılmıştır.

Bundan böyle de devletimin kudretli ordusunu eşkıyaya karşı kullanmaya devam ederek yalnızca Hüseyin Kaptan ve ona bağlı kalanların cezalandırılmasına, diğer yandan af dileyenlere merhametle muamele edilmesine gayret et. Timar ve zeamet sahiplerinden eşkıya ile birlikte hareket edenlerin dirlikleri ellerinden alınacak ve ayrıca layık oldukları cezalar verilecektir. Hüseyin Kaptan ve adamlarının ya da yandaşlarının tamamen ortadan kaldırılması, eyaletin düzeninin sağlanması için bütün gücünü sarf etmen, fakat suçsuz halka asla haksızlık yapılmaması fermanımdır.

POBUNA HUSEINA KAPTANA U BOSNI I FERMAN O NJEGOVOM POGUBLJENJU (1832)

Broj dokumenta:

BOA, C..DH..,142_7061

Datum dokumenta: H-29-11-1247 (gregorijanski 16. april 1832)

Sažetak dokumenta: Presuda upućena valiji Bosne i mutesarifu Klisa i Hercegovine Mahmud Hamdi-paši o pogubljenju i uklanjanju Huseina Kaptana i njegove pratnje, koji je okupio oko sebe razne ološe, podigao bunu, huškao narod protiv vlasti i dijelio lažne džizijske isprave.

TEKST (NA SAVREMENOM BOSANSKOM JEZIKU):

Još uvijek nezavisnom valiji Bosne i ujedno mutesarifu Klisa i Hercegovine, mom veziru Mahmud Hamdi-paši, presuda:

Već neko vrijeme u Bosanskom ejaletu Husein Kapetan, poznati izdajnik, s lažnim parolama i tvrdnjama okupljao je oko sebe razne pokvarenjake i ološ, pokazivao neposluh i pobunu protiv moje države, dijelio lažne džizijske isprave sa falsifikovanim pečatima i širio smutljive spise. Njegovo ubistvo i uklanjanje, u skladu sa šerijatskom fetvom, postalo je moja dužnost. Zato je na njega poslata vojska, pokazana je silna moć moje države, a cilj je bio da se ejalet očisti od ovih razbojnika i da siromašni i nemoćni narod zadobije sigurnost i mir.

Ti, moj spomenuti vezire, kako je tvoja iskrenost, odanost, sposobnost i hrabrost odavno poznata u mom dvoru, ejalet Bosne te zajedno sa Klisom i Hercegovinom bio ti je povjeren. Mojom voljom i uz Allahovu pomoć naređeno ti je da uložiš trud u uništenje razbojnika. Biće ti pružena sva potrebna pomoć, a i konjica, pješadija i topništvo Muhammedove pobjedonosne vojske biće ti stavljena na raspolaganje, s nalogom da zajedno s njima uđeš u Bosnu i izvršiš padišahovu naredbu.

Prema tome, i ti si, shodno svojoj dužnosti, trebao izvršiti potrebne pripreme i, pošto dobiješ pomoćne snage, topove, municiju i drugo oružje od mog velikog vezira, krajem mjeseca ševvala krenuti prema Prištini.

Ovaj put, prema izvještaju Serdara Ekrema, razbojnici iz plemena Lab, Gavlak i Šame, koji su se nalazili oko Prištine i Vučitrna, stavljeni su pod kontrolu trudom tvog prethodnika vezira Ibrahima-paše i mutesarifa mojih sandžaka Prizrena i Skoplja, Mahmuda i Jašara. Razbojnici u Mitrovici su pobjegli. Tebi je naređeno da odeš pravo u Mitrovicu, poduzmeš potrebne mjere, pripremiš sredstva za borbu, kreneš ka Baniskoj i nakon sukoba s tamošnjim razbojnicima zauzmeš taj kasaba. Također je javljeno da si preuzeo i kasabu Yenizar, koja se smatra ključem ejaleta.

Oni koji dižu bunu protiv moje države nikada ne mogu biti spašeni ni na ovom ni na onom svijetu. Jasno je da će i prokleti Husein Kapetan i oni koji ga slijede, uz Allahovu pomoć, uskoro biti kažnjeni. Većina naroda u ejaletu sastoji se od spahija, zeameta i čuvara mojih tvrđava, koji žive od padišahove blagodati, dok i ostali narod uživa u sjeni moje države. Zbog toga je očito da neće dobrovoljno i s odobravanjem stati uz Huseina Kapetana i činiti izdaju. Ako i neki neznalice istrajavaju u buntovništvu, jasno je da će, kad vide moć moje države, tražiti oprost i utočište.

Srdžba padišahova odnosi se isključivo na prokletog Huseina Kapetana i razbojnike koji ustraju u njegovoj pomoći. Za ostali narod ne pristajem na oštre mjere. Zato se u Bosni mora objaviti i proglasiti da će onima koji pokažu kajanje za svoje prošle grijehe i zatraže oprost i zaštitu, njihova krivica biti oproštena mojom božanskom naravi milosti i sažaljenja. Ali oni koji ustraju u buni biće lišeni svojih timara i zeameta, a i druge kazne će im biti određene.

Ove stvari treba prenijeti i objasniti narodu ejaleta, provesti potrebni red i poredak, i potpuno ukloniti Huseina Kapetana i njegove ljude. Međutim, onima koji se povuku i kasnije zatraže oprost i utočište ne smije se činiti nasilje i nepravda. Ova naredba je toliko važna da je izdata više puta.

Otada pa nadalje, moju silnu vojsku treba nastaviti koristiti protiv razbojnika, kažnjavajući samo Huseina Kapetana i one koji mu ustrajno pomažu, a s druge strane postupati milostivo prema onima koji traže oprost. Timar i zeamet onih spahija koji su stali na stranu razbojnika i istrajali u buntovništvu biće oduzeti, a oni će biti kažnjeni prema zasluzi. Husein Kapetan, njegovi sljedbenici i pomagači moraju biti potpuno uklonjeni s lica zemlje, a za uspostavu reda u ejaletu trebaš uložiti sav trud i snagu. Međutim, ni u kojem slučaju ne smije se dozvoliti nepravda prema nevinom narodu.

"Not: Osmanlıca belgeler Uzman Tarihçi Sibel Edemen tarfından Türkçeye çevrilmiştir"